Het EU kompas: navigeren door de Europese wetgeving — Wetgevingswerken (2024)

Verordening (EU) 2024/1938 vervangt de Richtlijnen 2002/98/EG (bloedrichtlijn) en 2004/23/EG (weefsel- en cellenrichtlijn). Deze richtlijnen bevatten een wettelijk kader tot vaststelling van kwaliteits- en veiligheidsnormen voor bloed en bloedcomponenten, respectievelijk weefsels en cellen.De richtlijnen boden de lidstaten veel beleidsruimte inzake de kwaliteit en veiligheden van bloed, weefsels en cellen. Daarnaast hebben zich gedurende de Covid-19-pandemie problemen voorgedaan in verband met een toereikende bevoorrading van vitale stoffen van menselijke oorsprong (ook wel: substances of human origin, SoHO). Om een uniform, transparant, actueel en duurzaam wettelijk kader voor dergelijke materialen te realiseren zijn de richtlijnen vervangen (ingetrokken). Deze verordening komt met een reeks nieuwe regels die bepaalde leemten in deze sector opvult. Zo vallen nu alle SoHO, solide organen uitgezonderd, onder het toepassingsgebied van deze verordening. Daarnaast is er meer steun voor innovatie door middel van een uniforme procedure voor het beoordelen en goedkeuren van SoHO-preparaten, en vindt er een registratie plaats van alle entiteiten die activiteiten verrichten die van invloed zijn op de veiligheid en kwaliteit van SoHO. Teneinde alle informatie te verzamelen, de verslaglegging te stroomlijnen en de zichtbaarheid van de burgers te vergroten, wordt er zelfs een SoHO-plaform opgericht. Lidstaten moeten in ieder geval een sanctioneringsbeleid in nationale wetgeving hebben om naleving van de verordening te kunnen handhaven. Verder belet de verordening de lidstaten niet om strengere maatregelen in te voeren of te handhaven. De verordening heeft directe gevolgen voor de nationale wetgeving waarin de ingetrokken richtlijnen geïmplementeerd zijn. De Wet op de orgaandonatie, de Wet veiligheid en kwaliteit lichaamsmateriaal, de Embryowet, de Wet inzake bloedvoorziening en de Wet donorgegevens kunstmatige bevruchting zullen op grond van de nieuwe verordening aangepast moeten worden.

Verordening (EU) 2024/1679, de opvolger van Verordening (EU) 1315/2013, bevat de toekomstige vereisten die worden gesteld aan de belangrijkste transportverbindingen in de Europese Unie. Deze verordening houdt, net als een hele reeks andere recente rechtshandelingen afkomstig uit Brussel, verband met de Green Deal. De ontwikkeling van het Trans-Europese Transportnetwerk (TEN-T) zorgt voor de benodigde infrastructuur om vervoer duurzamer, betaalbaarder en inclusiever te maken, duurzame alternatieven te bieden binnen een multimodaal vervoerssysteem, en de overgang naar klimaatneutraliteit te stimuleren. Het TEN-T is in 2013 ingevoerd ter verbetering van de transportnetwerken in Europa. Een groot aantal verbindingspunten, zoals havens en stations, zijn aangewezen en ingedeeld als uitgebreid- of kernnetwerk. Het verschil tussen deze twee categorieën zit in de vereisten die gesteld worden aan de verbindingen en verbindingspunten. Daarnaast bestaan er ook zogenaamde stedelijke knooppunten. Dit zijn steden of stedelijke gebieden die op zichzelf al voor zo veel transportbewegingen verantwoordelijk zijn, dat zij als stad een verbindingspunt vormen. De nieuwe verordening heeft een grote impact op de samenstelling van het netwerk. Naast het kern- en uitgebreide netwerk wordt in de verordening een nieuwe tussencategorie ingevoerd: het ‘uitgebreide kernnetwerk’. Sommige verbindingen worden aangewezen als onderdeel van dit‘uitgebreide kernnetwerk’en moeten in 2040 aan de daarvoor gestelde vereisten voldoen. Verder worden nu stedelijke knooppunten anders gedefinieerd. Waar deze voorheen handmatig werden aangewezen, geldt nu dat steden met meer dan 100.000 inwoners automatisch als stedelijk knooppunt worden beschouwd. Deze knooppunten moeten een duurzaam stedelijk mobiliteitsplan (SUMP) opstellen om hun duurzame mobiliteitsbeleid te tonen. De implicaties ervan voor Nederland houden in dat voortaan de Lelylijn deel uitmaakt van het ‘uitgebreide kernnetwerk’ en steden als Breda nu ook als stedelijk knooppunt worden aangemerkt (voorheen waren dit alleen Rotterdam en Amsterdam). Daarnaast moeten deze steden bijvoorbeeld ook openbare laadpunten voor zware voertuigen beschikbaar stellen vóór 2026, zoals bepaald in de Verordening betreffende infrastructuur voor alternatieve brandstoffen(Alternative Fuel Infrastructure Regulation, AFIR,Verordening 2023/1804).

Verordening (EU) 2024/1735 stelt doelstellingen vast om de Europese productiecapaciteit van strategische netto- nul technologieën (zoals elektriciteitsnetten, zonne-energietechnologieën, hernieuwbare energietechnologieën en waterkrachttechnologieën), op te schalen naar ten minste 40% van de jaarlijkse Europese behoefte in 2030. Ook wordt hiermee gestreefd naar een weerbaar Europees energiesysteem en het creëren van hoogwaardige banen in netto-nul technologieën. Om deze doelstellingen te bereiken, worden er allerlei maatregelen genomen ter verbetering van de voorwaarden voor investeringen in netto-nul technologieën onder meer het vaststellen van strategische netto-nulprojecten, verminderen van administratieve lasten en snellere vergunningverlening voor de ontwikkeling van klimaatneutrale productieprojecten, voorzien in een Carbon Capture and Storage techniek (CCS) voor de koolstofafvang en -opslag, toepassen van duurzaamheids- en weerbaarheidscriteria bij aanbestedingsprocedures en veilingen om tot een groter en meer divers aanbod van reguliere en strategische netto-nul technologieën te komen en opzetten van Net-Zero Industry Academies zullen voorzien in opleiding en onderwijs op het gebied van klimaatneutrale technologie en zorgen voor hoogwaardige banen. Voornamelijk vanwege de verplichting van de zogenoemde one-stop-shop, één loket voor vergunningverlening, kan de verordening ingrijpende implicaties hebben voor Nederland op het gebied van ruimtelijke ordening en vergunningverlening. Het Nederlandse stelsel onder de Omgevingswet en aanvullend Rijks- en provinciale coördinatieregeling vertoont gelijkenissen met de voorstellen voor één loket. Indien deze niet als zodanig kunnen worden beschouwd, zou dit betekenen dat in dat geval een stelselherziening van het omgevingsrecht en de Algemene wet bestuursrecht nodig is. Ook kan het zijn dat aanpassing van de Nederlandse Klimaatwet noodzakelijk is.

Verordening (EU) 2024/1781 tot intrekking van de Ecodesign-richtlijn (2009/125/EG) is tot stand gekomen als gevolg van het nieuwe actieplan voor een circulaire economie (CEAP) in het kader van de Green Deal. Het CEAP bevat een aantal initiatieven voor de volledige levenscyclus van producten. Deze verordening voorziet in een wetgevingskader voor het vaststellen van vereisten inzake ecologisch ontwerp waaraan producten moeten voldoen om in de handel te worden gebracht met als doel de ecologische duurzaamheid te verbeteren en duurzame producten de norm te maken. Strikt genomen creëert deze verordening vooral een bevoegdheid voor de Commissie om gedelegeerde handelingen vast te stellen inzake het ecologische ontwerp van de producten. Verder moeten producten op grond van deze nieuwe verordening een digitaal paspoort hebben waarin de consument alle relevante informatie krijgt die nodig is om een geïnformeerde beslissing te nemen. De consument zal vervolgens een productpaspoort kunnen vergelijken op een, door de Commissie gecreëerd, openbaar toegankelijk webportaal. Ook wordt er in de verordening voorzien in maatregelen om de vernietiging van onverkochte consumptiegoederen tegen te gaan. In nationale regelgeving moet implementatiewetgeving van de Ecodesign-richtlijn, met name regels in de Wet Milieubeheer, worden aangepast of ingetrokken. Daarnaast moeten er uitvoeringsmaatregelen getroffen worden, om te zorgen dat het vereiste toezicht en sanctionering bij niet-naleving van de verordening bewerkstelligd worden.

Verordening (EU) 2024/1787 stelt regels vast voor een nauwkeurige meting, kwantificering, monitoring, rapportage en verificatie van methaanemissies in de energiesector in de Unie, alsook voor de vermindering van die emissies, onder meer door lekdetectie- en -reparatieonderzoeken, reparatieverplichtingen en beperkingen voor afblazen en affakkelen. Lidstaten moeten bevoegde autoriteiten aanwijzen die inspecties moeten uitvoeren en rapporten publiceren. Er worden verificateurs aangewezen die verantwoordelijk zijn voor het beoordelen van emissieverslagen. De verificateurs mogen op geen enkele manier verbonden zijn aan de operators die onder deze verordening data moeten aanleveren. Exploitanten worden verplicht om regelmatig op zoek te gaan naar methaanlekken in verschillende soorten infrastructuur en deze ook te herstellen. Als een lek boven een bepaalde emissiewaarde komt, moeten alle componenten onmiddellijk na detectie, uiterlijk 5 dagen daarna, worden gerepareerd of vervangen. Daarnaast wordt een verbod ingevoerd voor het afblazen en affakkelen van methaan uit drainagestations vanaf 2025 en het afblazen en affakkelen van methaan via ventilatie­schachten vanaf 2027, tenzij dit strikt noodzakelijk is of wanneer zich een noodsituatie of storing voordoet. Voor de uitvoering van de handhavings- en sanctioneringsbepalingen in de verordening zal een wetswijziging nodig zijn in verband met het aanwijzen van de bevoegde instantie (toezichthouder of minister EZK) en implementatie sanctieregime (bestuurlijke boete). Nederland is al druk bezig met de implementatiewetgeving. Het ministerie van Klimaat en Groene Groei werkt aan een zogenoemd ‘Besluit voorlopige aanwijzing bevoegde instanties methaanverordening’. Met dit besluit wordt duidelijk hoe het toezicht en de handhaving in het kader van de Methaanverordening in Nederland wordt ingericht.

Richtlijn (EU) 2024/1788 & Verordening (EU) 2024/1789 maken deel uit van het ‘Waterstof en gas decarbonisatiepakket’. Zij betreffen de herziening en herschikking van de Europese Gasrichtlijn en Gasverordening en introduceren ook een nieuw regelgevend kader voor specifieke waterstofinfrastructuur. Dit pakket heeft tot doel de transitie naar een koolstofarme economie te ondersteunen door regels vast te stellen voor hernieuwbaar gas, aardgas en waterstof. Richtlijn (EU) 2024/1788 presenteert de doelen en stelt geharmoniseerde beginselen en regels vast waar lidstaten aan moeten voldoen inzake, onder meer, de tarieven en methoden voor berekening van tarieven, derdentoegangsdiensten en transparantie- en balansregels. Verordening (EU) 2024/1789 heeft juist betrekking op de operationele aspecten van de interne markt voor hernieuwbaar gas, aardgas en waterstof en specifieke maatregelen om de markten te decarboniseren. Ook wordt voorzien in mechanismen waarmee de regels inzake nettoegang voor grensoverschrijdende uitwisseling van aardgas en waterstof worden geharmoniseerd. Voor Nederland betekent het dat een aantal wetten in formele zin en daarbij relevante lagere regelgeving aangepast en aangevuld moeten worden. Hierbij valt in het bijzonder te denken aan de ‘nieuwe Energiewet’ die de huidige Elektriciteitswet 1998 en de Gaswet beoogt te vervangen, waarbij een ‘ordening voor de waterstofmarkt’ naar waarschijnlijkheid zal worden opgenomen.

Richtlijn (EU) 2024/1799, ookwel de ‘Right to repair’ richtlijn genoemd, verleent de consument een nieuw recht, namelijk om producten eenvoudiger, goedkoper en sneller te laten repareren, zowel binnen als buiten de garantieperiode. De richtlijn bevat een reeks instrumenten die reparatie voor de consument aantrekkelijker maken. Als het niet feitelijk of juridisch onmogelijk is, worden fabrikanten, ten gevolge van dit recht op reparatie, verplicht om producten te repareren. De fabrikant mag reparatie niet weigeren om zuiver economische redenen, zoals de kosten van reserveonderdelen, of louter omdat een eerdere reparatie door andere reparateurs of door de consument is uitgevoerd. Om consumenten vervolgens ook daadwerkelijk aan te zetten om voor reparatie te kiezen in plaats van vervanging van hun producten binnen de aansprakelijkheid van de verkoper, wordt de aansprakelijkheidstermijn van de verkoper (verkoper zoals bedoeld in artikel 2, derde lid, van Richtlijn (EU) 2019/771), met twaalf maanden verlengd, die bij de resterende aansprakelijkheidstermijn van het goed moet worden opgeteld. Nadat de wettelijke garantie is verlopen, kan de fabrikant evenwel verplicht worden om producten (tegen betaling) te repareren tot een maximum van 10 jaar vanaf het moment van aankoop, afhankelijk van het type product. Het betreft alleen een verplichting voor producenten van veelvoorkomende producten, zoals wasmachines en stofzuigers, die volgens EU-wetgeving technisch te repareren zijn. Hieronder vallen ook smartphones en tablets. Fabrikanten worden verder verplicht belangrijke informatie over hun repartiediensten te delen met de consument, waarvoor zij gebruik kunnen maken van het gestandaardiseerde Europees reparatie- informatieformulier zoals opgenomen in de bijlage van de richtlijn. Om het reparatieproces vervolgens te vergemakkelijken, moet er een Europees onlineplatform met nationale secties worden opgezet om consumenten te helpen gemakkelijk lokale reparatiewerkplaatsen, verkopers van opgeknapte goederen, kopers van defecte artikelen of door de gemeenschap geleide reparatie-initiatieven, zoals reparatiecafés, te vinden. De richtlijn moet geïmplementeerd worden in nationale regelgeving, dit betekent in ieder geval dat Boek 7 van het Burgerlijk Wetboek moet worden gewijzigd.